Վաղը դիրքեր ենք բարձրանում` խաղաղություն նվիրելու....

Մեր կյանքը երկու մասի է բաժանված` դիրքեր ու զորամաս: Բայց արդեն սովորել եմ: Կմտածես` դե կես կյանք ենք էլի ապրում, բայց չէ, նայած, թե ոնց կնայես: 

Ամիսներ առաջ  ինձ ծանոթացրին մի սպայի հետ` ավագ լեյտենանտ, ով մարտական հերթապահություն է իրականացնում ամեն 14 օրը մեկ:  Մարտական հերթապահություն` Հայաստանի ամենաանհանգիստ հատվածում` Տավուշի մարզի դիրքերում:

Զարմանալի հանգիստ երիտասարդ, զարմանալի համեստություն… մեկ-մեկ մտածում էի` չէ, հաստատ զինվորական չի J

Զրույցներից մեկի ժամանակ ուզում էի ինչ-որ ոգևորիչ բան ասել ու նոր անջատել հեռախոսը: 

Ասացի.

—Գիտեք, Դուք  ամեն օր շատ մեծ նվեր եք անում ինձ ու ինձ նման հազարավոր մարդկանց:

—Ի՞նչ նվեր:

—Դուք ամեն օր ինձ ու ինձ նման հազարավոր մարդկանց աշխարհում ամենաթանկ բանն եք նվիրում` խաղաղություն: Խաղաղ գիշեր ու նույնքան խաղաղ լուսաբաց:

 Չէր սպասում նման բանի: Ժպտաց, զգացի հեռախոսով: (հեղ.)

—Երբեք չեմ պատկերացրել, որ ծառայելով ինչ-որ բան եմ նվիրում: Պարտավորեցրիր: Ես ամենաթանկ նվերն եմ նվիրում (Բարձրաձայն կրկնեց ու ծիծաղեց):

 —Լավ բարի գիշեր, վաղն առավոտյան դիրքեր ենք բարձրանում` խաղաղություն նվիրելու: Հանգիստ եղիր, ու մի վայրկայն անգամ չմտածես, ընտիր տղերք ունեմ:

—Զգույշ եղեք, խաղաղ  ու անփորձանք ծառայություն….

—Չանհանգստանաս, Հասմիկ ջան…..

Ու ամեն 14 օրը մեկ իմ ծանոթ ու բոլոր անծանոթ սպաները մեր զինվորների հետ մեզ ապրելու, սիրելու, լինելու հնարավորություն են տալիս…

Բոլոր նրանց, ովքեր հենց այս պահին կանգնած են մութ ու ցուրտ դիրքում, զգոնություն ու աչալրջություն …ձեզ սպասող կա… ձեր նվերին մանկական հավատով սպասող կա J

Հ. Գ Այս սպայի հետ խոսել եմ վաղուց, ուղղակի այս պահին զգացի, որ ուզում եմ հրապարակել մեր զրույցից մի հատված :)

Նկարները` www.razm.info-ի: 

Պահանջներ ԵԱՀԿ-ից. Չարդարացված սպասելիքներ

Հոկտեմբերի 22-ին ժամը 13-14-ի սահմաններում ՀՀ Տավուշի մարզում՝ Բերդ-Իջևան ավտոճանապարհի Պառավաքարի հատվածում հակառակորդը կրակ է բացել ավտոճանապարհով ընթացող ավտոմեքենաների վրա, ինչի հետևանքով հայկական կողմն ունի զոհ և վիրավորներ։

Ինչպես ամեն անգամ, այս անգամ ևս հայացքներս ուղղեցինք Եվրոպային և «պահանջեցինք դատաստան»:

Այն, որ միջազգային կառույցները լռում են, դեռևս քիչ թե շատ հասկանալի է: Երկկողմ քաղաքականություն: Նժարներից մեկում Հայաստանն է, մյուսում` Ադրբեջանը նավթով, որոշակի հնարավորություններով:

Լռում է նաև արտաքին քաղաքականության մեր գերատեսչությունը` այն դեպքում, երբ խոսքը ոչ թե զինված բախումներին է վերաբերում, այլ Ադրբեջանն ուղղակի խախտում է սեփական երկրիդ սահմանների անխախտելիությունը, տարածքային ամբողջականությունը:

Խոսում ենք ԵԱՀԿ-ից, նրա արձագանքներից: Բայց մի բան եկեք հասկանանք: Այո, Ադրբեջանը խախտում է Հելսինկյան եզրափակիչ ակտի տասը սկզբունքները, օրինակ`

1.      Ուժի կամ ուժի սպառնալիքի չկիրառում (2-սկզբունք)

2.      Սահմանների անխախտելիություն (3-րդ սկզբունք)
3.      Պետությունների տարածքային ամբողջականություն (4-րդ սկզբունք)
4.      Վեճերի խաղաղ կարգավորում(5-րդ սկզբունք)
5.      Պետությունների համագործակցում (9-րդ սկզբունք)
6.      Միջազգային իրավունքով ստանձնած պարտավորությունների բարեխիղճ կատարում (10-րդ սկզբունք) 

«Ուժի կամ ուժի սպառնալիքի չկիրառման և վեճերի խաղաղ կարգավորման սկզբունքները»:

Անվանումից պարզ է, որ պետությունները պարտավորվում են ուժ և ուժի սպառնալիք չկիրառել այլ պետությունների դեմ` ամեն իրավիճակում: Այսինքն` առաջացած վեճերը պետք է կարգավորվեն խաղաղ ճանապարհով:

Իսկ ինչ է իրականում կատարվում: 

Նշված սկզբունքները կոպտորեն խախտվում են Ադրբեջանի կողմից: Ու այս ամենը ԵԱՀԿ և միջազգային հանրության քար լռության ներքո: Արդեն չես էլ զարմանում  միջազգային հանրության կողմից նման անթույլատրելի վերաբերմունքից:

Ադրբեջանը շարունակում է իրեն լկտիաբար պահել` սեփական երկրում ինչ-որ բան ճնշելու, ուշադրություն շեղելու ամենահարմար տարբերակն ընտրելով. Լարվածություն հայ-ադրբեջանական սահմանին:  

Բայց չէ-որ, սկզբունքում հստակ նշվում է, որ ոչ միայն ուժի կիրառման արգելք, այլ նաև ուժի կիրառման սպառնալիքի արգելք:

1.      Սահմանների անխախտելիություն (3-րդ սկզբունք)
                               2.      Պետությունների տարածքային ամբողջականություն (4-րդ սկզբունք)

Ադրբեջանը բազմիցս խախտել է այս սկզբունքներն ու շարունակում է խախտել:  Կրակելով Բերդ-Իջևան ավտոճանապարհի Պառավաքար հատվածի զինվորական մեքենաների վրա` Ադրբեջանը ևս 2 սկզբունք է ոտքի տակ գցում:

Եվ ի վերջո, ում են պետք սպիտակ թղթի վրա գրված այս կետերը, եթե հակառակորդն ուղղակի թքած ունի դրանց վրա: 

Բայց մի բան անհասկանալի է, ինչու են քնած եվրոպական գործիչները, երբ իրենք ստեղծված են հարցեր լուծելու կամ գոնե լուծման եզրեր գտնելու համար:

Վերջերս տարածաշրջանում էր  Մինսկի խմբի նորանշանակ ԱՄՆ համանախագահ Ջեյմս Ուորլիքը: Նամակ Օբամայից` երկու պետությունների ղեկավարներին: Ի՞նչ փոխվեց, ոչինչ: Օր օրի ավելացող ագրեսսիա: Համանախագահին «պատիվ են տալիս» հարևան երկրում ու կարծես թե «լռության սիմֆոնիա»:

Ադրբեջանը կրակ է բացում ՊԲ-ում մշտադիտարկման գնացած ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործունեության ժամանակ: Իսկ ինչ են անում վերջիններս` փախչում` փորձելով փրկել սեփական կյանքը: Ու հետո վախենում որևէ խիստ հայտարարություն անել ու փորձել զսպել Ադրբեջանին:

ԵԱՀԿ-ի նպատակներից է կանխատեսելի դարձնել մասնակից բոլոր պետությունների քայլերը: Արդյոք կանխատեսելի է Ադրբեջանի պահվածքը: Արդյոք կանխատեսելի են հայ զինծառայողների մահերը: Իհարկե` ոչ:

Ու ամեն անգամ  հիասթափություն, երբ միջազգային կառույցը աչք է փակում նման դեպքերի վրա:  Պահանջներ, պահանջներ ու չարդարացված սպասելիքներ….

Թերացումներ «Արձագանք-2013» զորավարժության ժամանակ. անձնական կարծիք

Հոկտեմբերի 8-ին Հայաստանի «Բաղրամյան» զորավարժարանում «Արձագանք-2013» զորավարժությունն էր, որի նպատակն առաջին հերթին երկրի ղեկավարությանը մարտական վիճակի բերելն էր: Ոչինչ աննպատակ չէր` սկսած համազգեստից, վերջացրած մարտական գործողություններով:

 Այդ զորավարժությունն իմ կյանքում առաջինն էր, առաջին անգամ էի տեսնում կրակող Սու-25-եր ու Մի-24-եր, առաջին անգամ էի զգում, թե ինչ կարող է լինել, երբ սահմանին վերսկսվեն լայնամասշտաբ գործողությունները:

Մի-24

Սու-25

Հիմա նշեմ զորավարժության ժամանակ աչքիս երևացած դրական կողմերի մասին:

• Զորավարժությանը մասնակցող զինծառայոնղերը կես ամսից ավելի այդ փոշոտ, քարոտ, սառը պայմաններում յուրացրել էին գրեթե ամեն ինչ: Ու երբ պարգևատրման ժամանակ բոլորի դեմքերին նայեցի համ հուզվեցի, համ էլ հպարտացա: 18-19 տարեկան տղաներն այնպես էին տիրապետում ռազմական տեխնիկային, որ չեք պատկերացնի:
• Հաճելիորեն զարմացա ու ինչ-որ տեղ նաև հանգստացա, երբ զինվորական ղեկավարությունը մաքսիում խստապահանջ ու լուրջ էր վերաբերում զորավարժության ակտիվ փուլի ընթացիքն: Ինձ համար կարևոր էր, որ գործողությունների ընթացքը ղեկավարողները գնահատում են «մարտի» դաշտում գտնվող յուրաքանչյուր զինվորի, ծափահարում, երբ նրանք իրենց առաջադրանքը գերազանց էին կատարում:

Իսկ հիմա թերությունների մասին:

• Երբ հատուկ նշանակության տղաները ձեռնամարտի, բնության մեջ կենդանի մնալու վարժություններ էին ցուցադրում, մեր կառավարության անդամները  նույնիսկ մի րոպե չկանգնեցին ու չնայեցին, թե ինչպես էին տղաներն աշխատում: Ու ինձ համար ամենավատն այն էր, որ կառավարությունն այդ պահին ուղղակի օգտվում էր ֆուրշետի սեղանից, այնինչ մի մետր այս կողմ զինվորները շունչները պահած փորձում էին պատվով ներկայացնել իրենց ստորաբաժանումը: Կարելի էր չէ գոնե ձևական 5 րոպե կանգնել, նայել ու նոր գնալ ուտելու: Դրա համար ոչ ոք ոչինչ չէր կարողանա ասել: Բոլորս էլ մարդիկ ենք:

• Թերություն էր, որ կառավարության անդամներից ոմանք առաջին անգամ էին կրակում: Պատերազմի մեջ գտնվող երկրում բոլորս պետք է իմանանք գոնե կրակել:
• Շատ մարդիկ այդտեղ էին եկել √-ի համար: Դա ցույց էին տալիս թե իրենց դեմքի արտահայտությունները, թե «անհավես» լինելը, և թե կեսից մի ձև գնալը:

Կրկնում եմ`աննպատակ ոչինչ չկար: Ու երբ վաղը կամ մյուս օրը զորավարժության մակարդակից այս ամեն ինչը դարձավ իրական, հաստատ ամեն ինչ իր տեղը կդնի:

Ապրեն այն բոլոր զինծառայողները, ովքեր մեկ անգամ ևս հավաստիացրին, որ մենք ուժեղ բանակ ունենք, որ հարկ եղած դեպքում մենք կարող ենք արագ արձագանքել բոլոր տեսակի մարտահրավերներին:

Իսկ նրանք ընդամենը 18 տարեկան են.. J

Օրվա զարգացումների մասին կարող եք կարդալ`

Հոգեբանական հաղթահարման արգելագոտին փորձարկվեց «Արձագանք-2013»-ի ժամանակ

Մտածեցի` հակառակորդի ճակատին եմ կրակում. Հրանուշ Հակոբյանը «Արձագանք-2013» զորավարժությանը

Սեյրան Օհանյանը գոհ է «Արձագանք-2013»-ի մարտավարական հատվածից

Մոռացեք, որ մեր հողը մեզնից բացի ինչ-որ մեկը լավ կպահի... այց մարտական դիրքեր

Մի քանի օր առաջ  այցելեցինք ՊԲ հարավ-արևելյան զորամասերից մեկն ու մարտական դիրքեր: Հիշում եմ,  երբ առաջին անգամ դիրքեր պիտի բարձրանայի,  հուզվում է, երևի ավելի ճիշտ բառով բնութագրեմ` վախենում էի…հետո անցավ, երբ սահմանին կանգնած մեր տղաներին տեսա, նույնիսկ ամաչեցի իմ վախի  համար:

Այս անգամ վախի մասին խոսք անգամ չկար: Զորամասում զինվորների հետ խոսեցի,  տիրող տրամադրությունը լավ էր: Մեր այցից  մի օր առաջ նորակոչիկների երդման  արարողությունն էր եղել: Արդեն  իսկական զինվոր էին J

Չեք պատկերացնի, այն տղաների ուրախությունն ու աչքերի փայլը, երբ սկսում ես բոլորից հարցնել, թե ինչպես են, ինչպես է անցնում ծառայությունը, ում են կարոտում… ու այդ ժամանակ ամեն մեկի  սիրտը ավելի արագ է բաբախում, դեմքին լայն ժպիտ է հայտնվում:  Հետո հարցնում եմ, իսկ ծառայությունից գոհ եք, պատասխանում են, որ դա էլ է կյանքում պետք, որ յուրաքանչյուր հայ  տղա  իր պարտքը պետք է  կատարի:  Ու եթե ժամանակ է լինում տղաները սկսում են նշել, թե իրենցից ով ինչ պատրաստությունից է լավ: Մեկը շարային է լավ քայլում, մյուսը կրակայինից է բարձր ստանում, բայց ամենակարևորը նրանք հայրենիք են պաշտպանում:

Այս բառերի իմաստը հասկանում ու զգում ես իրենց կողքին,  նրանց մեջ գտնվելով, աչքերին նայելով: Նկատել եմ, որ դիրքեր գնացող ու զորամասում ծառայող զինվորները տարբերվում են:  Կարծես ավելի հասուն են, զգուշավոր: Դիրքերում զինվորներին հարցրի, թե որտեղ է ավելի հեշտ ծառայել զորամասում, թե հենց այդտեղ, պատասխանեցին.

«Զորամասում ծանրաբեռնվածությունը շատ է, շատ ենք հոգնում, իսկ դիրքերում, չնայած էլ ավելի մեծ է պատասխանատվությանը, հաճույքով ենք ծառայում: Երբ տուն գնանք, հպարտությամբ կասենք, որ դիրքերում ենք ծառայել: 2 տարի խաղաղություն ենք պահպանել»:

Դիրքերից մեկում զինվորները շուն ու աղավնի են պահում: Հարցրի, թե ինչու, տղաները ասացին. 

«Շունը հավատարմություն է, որ հանկարծ մի բան լինի, կհաչի: Հասկացող շներ են: Իսկ աղավնին խաղաղություն է»:Ու այդ պահին բաց թողեցին վանդակում պահվող աղավնիներին:

 Հայ-ադրբեջանական սահմանին օդում ճախրեցին զույգ աղավնիներ: Դրանք հայկական հողը հսկող տղաների պահած ու փայփայած խաղաղության աղավնիներն էին:

Հուզված էի, մի քանի մետրի վրա թշնամին էր, որ ամեն պահի կարող է խաթարել այդ խաղաղությունը, բայց միևնույն ժամանակ վստահ` պատասխան հարվածը իրեն երկար չի սպասեցնի: Հավատարմությունը առաջին հերթին հայրենիքն է:  

Դիրքերից հակառակորդի դիրք 100 մետր էր, անզեն աչքով էլ երևում էին ավազով լցված պարկերն ու  իրենք…  եթե մի փոքր խորանայինք դեպի առաջ հեռավորությունը կրճատվում էր` հասնելով 70 մետրի: Հարցրի` արդյոք թույլատրելի է առաջ գնալ մյուս դիտանցք, ու մինչ սպան կպատասխաներ, զինվորներից մեկն ասաց` կվախենաք..  ինձ ուղեկցող սպան հարցրեց`

-Վախենո՞ւմ ես:

-Ոչ:  (ժպտացի):

-Դե, ուրեմն սա էլ արի տես: 

Անգնահատելի է յուրաքանչյուր զինվորի  դիրքերում կանգնած 1 րոպեն:  Հրամանատարը հարցրեց. «Հիմա հանգիստ կքնես չէ՞, տեսա՞ր  ինչպես ենք պահում»:

Դիրքերից վերադառնալիս աչքերիս առաջ հակառակորդի դիրքերն էին, շունը, աղավնիները, մեր զինվորների հանգիստ ու գիտակից դեմքերը:

Ու մոռացեք, որ մեր հողը մեզնից բացի ինչ-որ մեկը լավ կպահի ու մեզ խաղաղ քնով կապահովի: Ոնցոր Արցախում են ասում «էտե պյան իլիլ չի» …

Ամենադժվարը տանելու պահն էր. Զինվորների մայրերը բանակի մասին

«Մենք տանը 7 հոգի ենք, սովորության համաձայն սեղանին 7 ափսե, 7 պատառաքաղ էի դնում: Հետո հուզվում էի` հասկանալով, որ 7-րդը բանակում է: Դժվարը սկիզբն էր»,- պատմում է մանկավարժ, զինվորի մայր Նարինե Վարդանյանը:

Նրա տղան`Արամայիս Սարգսյանը,  ծառայում է Արցախում, կզորացրվի ուղիղ 5 ամսից:  Նարինե Վարդանյանը  նշում է, որ զինվորի մայր լինելը հպարտություն է: «Իհա՛րկե, անհանգստանում եմ, երբ ինչ-որ միջադեպի, դիվերսիոն գործողության կամ զորամասում  վատ լուրի մասին եմ իմանում, չեք պատկերացնի, թե  ինչ եմ զգում»:

Արամայիս Սարգսյան` այժմ սերժանտ ՊԲ-ում

Մոր համար ամենակարևորը այն է, որ տղան ծառայի խաղաղ պայմաններում, չնայած ինչպես Պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանն է հարցազրույցներից մեկում ասել` մեզ համար խաղաղ պայմաններ չկան, մենք դեռ պատերազմում ենք:

Մի քանի օր է, ինչ մեկնարկել է գարնանային զորակոչ-զորացրումը: Այն հետաձգվել էր դպրոցի ավարտական քննությունների պատճառով: Զորակոչի մեկնարկի հետ  ծնողների անհանգստությունը կրկնապատկվում է, բայց ինչպես իրենք են խոստովանում` ցույց չենք տալիս տղաների մոտ:

Մեզ հետ զրույցում բանակում ծառայող զինվորի ու  զորակոչիկի մայր Անահիտ Հովհաննիսյանն ասաց. «Երբ մայր դառնաս, կհասկանաս ու կզգաս ասած ամեն բառի իմաստը: Նորմալ ծնողը ուրիշ ձև է մտածում: Հուզված եմ.. Հիմա միգուցե  քեզ համար, դրանք ուղղակի խոսքեր են, բայց դրանք զինվորի մոր խոսքեր են»:

Վարդանյան եղբայրներ: Աջից` Էդգարը

Տիկին Անահիտը «Մերն է երկրի ապագան» երիտասարդական կազմակերպության համակարգող Էդգար Վարդանյանի մայրն է:  Ընդամենը երկու շաբաթից բանակ է ճանապարհելու իր երկրորդ որդուն`  Էդգարին, առաջինը ծառայում է Զինված ուժերում արդեն մեկ տարի: Ինչպես ինքն է խոստովանում, առաջին տղայի դեպքում է ավելի դժվար եղել, հիմա հանգիստ է որոշակիորեն: Ծանոթ զգացում  է (ժպտում է):

Տղայի ծառայությունից պատմում է. «Հենց լսում էի  դիրքում մի բան է եղել, էնքան էի լաց լինում, ինֆարկտ էի ստանում, թեև մեծ տղաս ավելի հանգիստ է»:  

Այն հարցին, թե ինչ է փոխվել իր տղայի մեջ այս մեկ տարում, տկն Անահիտը մի դեպք հիշեց որդու արձակուրդից. «Տղաս շատ մաքրասեր է, բայց երբեք մեր տանը ինքը իր հագուստը չի լվացել, արձակուրդի ժամանակ եկավ, շորերը լվաց, փռեց: Բանակային կարգուկանոնը պահպանում էր»:

Զրույցի ընթացքում Անահիտ Հովհաննիսյանն ասաց, որ հատուկ նամակ է ուղարկել Պաշտպանության նախարարությանը` երկրորդ որդուն եղբոր մոտ ծառայության տանելու խնդրանքով: 

ՀՀ ԶՈՒ  ԳՇ   կազմազորահավաքային վարչության պետ Գնդապետ  Ա. Մարտիկյանը նրան նամակ է ուղարկել. 

«Թեև զինապարտության մասին ՀՀ օրենքը չի նախատեսում եղբայրենրի համատեղ ծառայություն միևնույն զորամասում, եթե նրանք չեն զորակոչվում միևնույն ժամանակ, այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով վկայակոչված փաստերը` Էդգար Վարդանյանի զորակոչման օրը Հանրապետական հավաքակայանում այն կբավարարվի»:

Զինվորը դիրքերում

Մի քանի օր առաջ զորացրված սերժանտ Վազգեն Այվազյանի մայրը` Ալվիդա Շահբազյանը խոստովանում է, որ այդ երկու տարին դժվար է անցել: «Երբ  հիմա եկել է, մտածում եմ` հեշտ է անցել: Բայց երբ հետ ես նայում, հասկանում ես, որ ոչինչ էլ հեշտ չի եղել`ինչերի~ միջով ես անցել: Ամենադժվարը սկիզբն էր, տանելու պահը…(հուզվում է): Հետո հեռախոս կար, խոսում էինք, գնացինք տեսնելու, հանգստացանք»:

«Թռչեի մտքով տուն»` զինվորների կատարմամբ զորամասում

 Այսօր   մեր զինվորների մայրերը միայն մի երազանք ունեն. «Պատերազմ չլինի: Ուզում ենք, որ մեր տղաները գիտակցեն, որ մեր բանակը հաղթանակած է, բայց այդ հաղթանակը  հեշտ չի ձեռք բերվել: Ու միշտ հիշեն` իրենց տանը սպասող կա»: 

Ձեզ տանը սպասող կա...անփորձանք ծառայություն, տղաներ: :) 

Չասե՞ս Արցախը Հայաստան է, ինչ ա թե ադրբեջանցիք իրար կխառնվեն...

Այսօր հարցազրույց էի հրապարակել, որտեղ ապագա զինվորն ասում է, թե կուզենար Արցախում ծառայել:

Տարածվելով-տարածվելով հասավ մեր դիվանագետներից մեկին` բա սա մեր պետական շահերին է հակասում...

Ուզում եմ հիմա ասել, էն որ Արցախը մերն է, դա փաստ է, էն որ Արցախը Հայաստան է դա էլ է փաստ, էն որ էնտեղ ապրող մարդիկ հայեր են, դա էլ փաստից փաստ է...Ի՟նչն է արտառոց, որ հայ երիտասարդը ուզում է ծառայել Արցախում:


Չեմ հասկանում, չհրապարակել նման բան, թե ինչա ադրբեջանը վատանալու է...է թող վատանա...դիվանագիտություն-դիվանագիտություն ենք խաղում..

Կյանքումս առաջին անգամ սահման էի գնացել…

Թեև քաղաքային մի քանի զորամասում եղել էի, նույնիսկ զինվորական ճաշ էի կերել, բայց երբեք չէի զգացել այն, ինչ զգում են զինվորները ամեն անգամ դիրքերում հայրենիքի սահմանը պահելիս: Միգուցե ես իրականում չեմ էլ զգացել, 10 րոպե  խրամատում` դա դեռ ոչինչ չի նշանակում: 

Տավուշի դիրքերից մեկում

Բայց այն պահը, երբ քեզ ու հակառակորդիդ ընդամենը մի քանի տասնյակ մետր է բաժանում ու անզեն աչքով էլ տեսնում ես նրա դիրքերն ու շարժը, հասկանում ես` ինչ է զինվորական ծառայությունը, ով է Զինվորը…

Երբ խրամատից իջանք, ինձ համար մի բան հստակ էր` այո, մենք հաղթել ենք պատերազմում, մենք ունենք միասնական Հայաստան, բայց այդ հաղթողի պատիվը ամեն օր ու ամեն վայրկյան այս ու նրանց նման հազարավոր տղաներ են պահում: Ու մեր եղելության առաջին գրավականը նրանց ծառայությունն է:

Բացի այդ շրջայց ունեցանք նաև Տավուշի մարզի Նոյեմբերյանի N զորամասում: Գեղեցիկ ու պարտավորեցնող էր: Երբ զինվորները գիտեն, թե ուր են գնացել, երբ պատրաստված ու գրագետ են: Ես իմ աչքերով տեսա:  Բայց կյանքում չեմ մոռանա զինվորական այդ խստության ու կանոնակարգի մեջ այդքան ջերմությունն ու ուշադրությունը, որ զգացինք` զինվորները իրենց խնամած վարդերը մարտական հմտությունների  ցուցադրությունից հետո փնջերով նվիրեցին մեզ.. վարդեր` զինվորներից J

Հ.Գ  Ամեն անգամ աղոթում եմ, որ մեր սահմանները խաղաղ լինեն ու մեր զինվորները անփորձանք  տուն վերադառնան: Այսօր գլուխս հանգիստ բարձին եմ դնելու  ու քնելու, որովհետև համոզված եմ  հայ զինվորը ամուր է պահում մեր սահմանը ու հայ զինվորն էլ կպարտադրի թշնամուն մեր վաստակած խաղաղությունը….

Նկարները` Գևորգ Պետրոսյանի

Սուրբ էր, է՛, սո՛ւրբ, աստվածային- ԼՈՒՍԻՆԵ ԶԱՔԱՐՅԱՆ

«Եթե ուրիշների հետևից են խոսում, էլի տանելի է: Բայց այս մարդկանց հիշատակը պղծել ճղճիմ խոսակցություններով չի կարելի: Նրանք երկուսն էլ' թե Լուսինեն, թե Խորենը հասարակ մարդիկ չէին, նրանք սուրբ էին…», -  այսպիսին է Լուսինե Զաքարյանը ԵՊՀ Արեւելագիտության ֆակուլտետի դեկան Գուրգեն Մելիքյանի հիշողություններում:

Լուսինե Զաքարյանը ծնվել է 1937 թվականի հունիսի 1-ին Ախալցխայում: Դեռ փոքրուց հետաքրքրություն է ցուցաբերել երաժշտության հանդեպ: Երևան տեղափոխվելուց հետո սովորել է Ռոմանոս Մելիքյանի անվան երաժշտական ուսումնարանում, ապա կրթությունը շարունակել է Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում:

Լուսինեն ռուսախոս էր, բայց երբ այցելում էր Մայր տաճար, մեծ պատարագի խորհուրդը նրան փոխանցվում էր ամբողջովին: «Նա իր առաջին «մկրտությունը» ստացավ Էջմիածնում: Նա պատկերացում էլ չուներ այդ ամենի մասին, բայց շատ էր սիրել երգել «Ավե Մարիա» և այլ երգեր»,- նշել է Խորեն Պալյանը:

Երգչուհին իր ուսումնարանի առաջին ուսուցչին' Հրանտ Գևորգյանին, խնդրել էր. «Մաեստրո, թույլ տվեք երգել Մայր տաճարի երգչախմբում»: Մաեստրոն խնդրանքը բավարարելու համար դիմել էր Վեհափառ Վազգեն Առաջինին, բայց Վեհափառի պատասխանը բացասական էր եղել. «Պրն Գևորգյան, Դուք ինչպե՞ս եք տեսնում, որ երգչախմբի երգչուհին ռուսերեն ակցենտով երգի»:

Հրանտ Գևորգյանը Կոմիտասի «Տեր Ողորմեա»-ի բառերը ռուսերեն տառերով գրեց, որ Լուսինեն կարողանա սովորել: Մայր տաճարում առաջին անգամ Լուսինեի կատարմամբ լսելուց հետո, Վազգեն Առաջինը հարցրել է. «Ո՞վ է»: Պատասխանը ստանալուց հետո պատվիրել է, որ անմիջապես գրանցեն երգչախմբում:

«Սուրբ էր: Այդ սրբությունը ես ընկալում եմ որպես նրա հիմնական գաղտնիքը: Այդպիսի մաքրություն, առավել ևս մեր ժամանակներում»,- պատմում է կոմպոզիտոր Էդվարդ Միրզոյանը:

Լուսինեն իր ուսուցչի ջանքերով սովորեց հայերեն, գրաբար և դարձավ այն, ինչ դարձավ' անկրկնելի Լուսինե Զաքարյան:

Սփյուռքից Հայաստան եկած Տաթև քահանա Գալուստյանը նրան այսպես է բնութագրել տարիներ առաջ.

«Ես նրան հանդիպած եմ Սան Ֆրանցիսկոյի Սուրբ Հովանու եկեղեցվո մեջ: Ինչ կրնամ ասել. աստվածուհուն պես աղջիկ մըն էր ինքը, սրբացած, ճիշտ է' երկինքեն չէր իջած, բայց եթե երկրորդ գալուստ մը ըլլար, ոչ մեկը չէր կրնալ ըլլալ այն անձը, այն պարունակը, որ Լուսինեն կրնար ըլլար: Իր ձայնը բարձրացնում է երկինք, ես չեմ հավատար, որ մարդկային մտածելակերպով կրնանք մենք արժևորել զինքը, միայն հոգիի ճամփով կուզենք գնանք, որովհետև ամեն անգամ իր «Տեր ողորմեան» ու «Սուրբ-սուրբը» մեր ներսը փոթորիկ կստեղծեն, ականջներուս մեջ է, տակավին, իր ձայնը Սան Ֆրանցիսկոյի սուրբ Հովանու եկեղեցվո մեջ»:

Լուսինեն շատ ունակ էր, նա շատ արագ ըմբռնեց ամեն բան, և մի գեղեցիկ կիրակնօրյա պատարագի հնչեց «Սուրբ-սուրբը» նրա ձայնով, բոլորը՝ ե՛ւ կաթողիկոսը, ե՛ւ պատարագիչները թեքվեցին և նայեցին' ով է այդ հրաշքը:

«Երբ Լուսինեն երգում է «Սուրբ-սուրբ», ամբողջ հրեշտակները բազմությամբ իջնում են Մայր Աթոռ ու փառաբանում Աստծուն՝ իր այդ երգեցողության և նրան ի վերուստ տրված շնորհի համար»,- ասել է Կաթողիկոս Վազգեն Առաջինը:

"Սուրբ-սուրբը" Լուսինե Զաքարյանի կատարմամբ

1960-ական թվականների կեսերին նա գտավ-հայտնագործեց իր ներքին էությանը պակասող կեսը' անգերազանցելի գիտակին' Խորեն Պալյանին: Խորենը կուսակրոն վարդապետ էր, բայց դա նրանց չխանգարեց: Նա փախցրեց Լուսինեին' իր միակ սիրուն: «Հերթական շրջագայությունների ժամանակ Խորեն Պալյանը պատմեց իր և Լուսինեի սիրո պատմությունը. փախել էին Եղեգնաձորի գյուղեր, դրա մասին իմացել էր Վազգեն Առաջինը, բարկացել ու կարգալույծ արել»,- պատմում է Խորեն Պալյանի երգչախմբի սան Թամարա Սահակյանը:

Դրանից հետո անցավ որոշ ժամանակ: Վեհափառի զայրույթը փոքր-ինչ անցավ: Ու նրանք երկուսն էլ իրենց ազգանվեր գործը շարունակեցին: Լուսինեի եզակիությունը նրա պատմական դերի մեջ էր: Նա եղավ հայ երգի վերածնության առաքյալ: Առաքյալներին վիճակված է դժվար ճանապարհ, բայց նաև անմահություն:

Լուսինեն կարողացավ անել այն, ինչ երկար տարիներ թվում էր անհնար, մանավանդ խորհրդային իշխանության պայմաններում: Իշխում էր հավատուրացությունը, աթեիզմը: Այդ պայմաններում Լուսինեն կարողացավ եկեղեցու ներսում հնչող մեր ազգային երաժշտությունը հանել եկեղեցուց' դարձնելով հրապարակային:

Ժամանակը եկավ նրան օժանդակելու. զարթոնքի տարիներ էին: Այդ տարիներին տասնամյակներ թաքնված հոգևոր երգը լիարժեք դրսեւորվելու իրավունք նվաճեց: Դրա վառ ապացույցը Լուսինե Զաքարյանն էր, իր արվեստը: «Մենք, որ նրա ժամանակակիցներն էին, զգացինք, թե ինչպես է տարիների ընթացքում Լուսինեն հենց ինքը ազդում  ժամանակի վրա, թանձրացնում նրա գույները, ազգային գույները և օր օրի դառնում ավելի մատչելի, ժողովրդին հասու»,- գրել է Սիլվա Կապուտիկյանը:

Ժողովուրդը մեր հոգևոր երաժշտությունը, մեր միջնադարյան տաղերը ընդունեց գարնանային թարմ ու կենարար օդի պես:

Համալսարանի հսկա դահլիճը փոքրանում, չնչին բան էր դառնում, երբ այնտեղ երգում էին Խորեն Պալյանն ու Լուսինե Զաքարյանը: Նույնիսկ կանգնելու տեղ ու անկյուն չկար: Խորենը Լուսինեին սիրում էր որպես կնոջ, որպես երեխայի և երկրպագում էր որպես աստվածային մեծության. հիշում են ընկերները:

«Մի օր կանչում է Ֆիլհարմոնիայի ղեկավարությունը երգչախմբի բոլոր անդամներին և հայտարարում, որ հրաման կա կենտրոնական կոմիտեից, որ ովքեր երգում են Մայր տաճարում, պիտի թողնեն այնտեղ երգելը կամ կզրկվեն Ֆիլհարմոնիայում երգելու հնարավորությունից: Միայն Լուսինեն էր, որ չհամաձայնեց դրան: Այդ մասին իմանալով՝ Վեհափառը շատ էր հուզվել: Եվ իսկապես աղջիկը շարունակեց երգել»,- պահպանվել է Տ. Հուսիկ արքեպիսկոպոս Սանթուրյանի հիշողություններում:

Անզուգական երգչուհի՝ հոգևորի փայլուն զգացողությամբ, ով գերել ու «գրավել» է ոչ միայն հայ, այլ նաև այլազգի ունկնդրի սիրտն ու փառքով ներկայացրել Կոմիտաս, հայ ժողովրդական երգերը, տաղերը և շարականները:

«Հռոմի Պապը բացառության կարգով Լուսինեին արտոնեց երգել Փարիզի Աստվածամոր տաճարում: Միայն այդ փաստը հերիք էր, որ նա համարվեր համաշխարհային, տիեզերական մեծություն»,- գրումէբանաստեղծԼևոնՄիրիջանյանը:

Շնորհիվ իր հզոր ձայնի, Լուսինեի ձայնագրությունները մտել են համաշխարհային հավաքածուների մեջ, այդ թվում նաև՝ «Ավե Մարիա» ալբոմում:

"Ավե Մարիա" Լուսինե Զաքարյանի կատարմամբ

Առնո Բաբաջանյանը շատ էր սիրում Լուսինեին, հատուկ նրա համար գրել էր «Վոկալիզը»: «Երկու օր էր, ինչ Հայաստանում էր, եկավ մեր տուն, դրեց նոտաները, նվագեց, Լուսինեն ասաց' երգեմ: Առնոն' բա կարո՞ղ ես: Դե Առնոն էլ հո նվագել չունե՜ր. նա էլ դաշնամուրի աստվածն էր: Վերջացնելուց հետո ապշել էի, առանց բառերի՝ «ա»-երով շա~տ լավ էր»,- հիշում է Խորեն Պալյանը: 

«Համերգներից առաջ, ցերեկը երբ զանգում էի, ուժ չուներ խոսելու: Հարցնում էի՝ ո՞նց ես երգելու, պատասխանում էր' Աստված ինձ կօգնի: Կուլիսներում եթե աթոռ չլիներ, կընկներ: Բայց դուրս գալով բեմ' այլևս այն Լուսինեն չէր»,- պատմում է նրանց ընկերներից Նինա Հարությունյանը:

Նրա համար երգը կյանք էր: Եթե Կանտը ասում էր. «Ես մտածում եմ, գոյություն ունեմ», ապա Լուսինեն կարող էր ասել. «Ես երգում եմ, ես գոյություն ունեմ»:

«Երբ երգում վերջացնում էր, աղաչական հայացքով նայում էր մեզ, կարծես ասում էր' մի հատ էլ երգե՞մ»,- գրել է Սիլվա Կապուտիկյանը:

«Մենք աշակերտներով մի անգամ գնացինք Լուսինեին հիվանդանոցում տեսնելու, անընդհատ հիվանդ էր, շատ վատ էր, բայց երբ կապույտ շորերը հագնում էր, զարդերը դնում էր ու բեմ բարձրանում, մոռանում էր բոլոր ցավերը: Եվ երգում էր անվերջ: Լուսինեն չէր ուզում հանգստանալ. երբ մի օր ես նրան հարցրի, թե չի հոգնում երգելուց, մանավանդ, որ հիվանդ է, նա ասաց. «Ես վախենում եմ համերգի ավարտից, որովհետև երբ ավարտվում է, ես հիվանդանում եմ»: Նա ճնշում ուներ, շաքարն էր բարձր: Ես չեմ տեսել նաև այնպիսի մեծարում ու նվիրում, որ ուներ Խորենը Լուսինեի նկատմամբ: Նրա համերգներին Խորենը նստում էր ամենավերջին նստարանին՝ աչքերը փակած, վերացած...» ,- պատմում է ընտանիքի ընկերներից Նազենի Գրիգորյանը:

ԵՊՀ Արևելագիտության դեկան Գուրգեն Մելիքյանը հիշում է. «Երբ հիվանդանոցում էր, գնացի այցելության: Արդեն շատ վատ էր: Դա մեր վերջին հանդիպումն էր, ես գնում էի Ղարաբաղ պատերազմի, այլևս կենդանի չտեսա...»:

Լուսինեն մահացավ 55 տարեկան հասակում՝ 1992 թվականի դեկտեմբերի 30-ին: Նրա հիշատակին Վազգեն Առաջինը ասել էր. «Լուսինեն մեզ հետ չէ հիմա...Բայց նրա ձայնը մենք կլսենք երկնքից, այնտեղ' երկնքում, նոր հրեշտակ է հայտնվել»:

Լուսինե Զաքարյանի մահից հետո Խորեն Պալյանը կարծես որբացել էր, նա նույնիսկ ենթադրում էր, որ նորից վարդապետությանը կվերադառնա, բայց հետո գիտակցեց, որ մեծ պարտք ունի կատարելու, որ պետք է շարունակի իր գործը. աշակերտներ դաստիարակի ու պահի Լուսինեի հիշատակը:

Նրանք ժառանգներ չունեցան...

Գուրգեն Մելիքյանը այս ընտանիքի լավագույն բարեկամներից է և նրանց մասին խոսում է խոր ակնածանքով ու կարոտով. «Նրանց կարիքը շատ եմ զգում, շատ եմ կարոտում, նույնիսկ այն, որ երկար կարող էինք նստել Խորենենց տանը և զրուցել»:

Պարոն Մելիքյանը, սրբելով աչքերը, հիշում էր միասին անցկացրած գեղեցիկ ու հիշարժան օրերի մասին.«Չնայած իմ ֆինանսական վիճակը լավ չէր, բայց քառասունից ավել երեխայի կնքահայր եմ եղել: Խորենն ու Լուսինեն գալիս էին, կնքում էինք նեղ շրջապատում, իսկ հետո Լուսինեն ինձ հարցնում էր. «Գուրգեն ջան, մի հատ երգե՞մ…»: Սուրբ էր, է՛, սո՛ւրբ, աստվածային»:

Լուսինե Զաքարյանը թաղված է Սուրբ Գայանե վանքի բակում, իսկ Խորեն Պալյանի մահից հետո, բազմաթիվ մտավորականների խնդրանքով, Կաթողիկոսը թույլ տվեց  նրա աճյունը եւս ամփոփել Էջմիածնում:

Նյութը պատրաստելիս օգնեցին  Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի մամլո դիվան տեր Վահրամ քահանա Մելիքյանը, ԵՊՀ Արևելագիտության ֆակուլտետի դեկան Գուրգեն Մելիքյանը, Խորեն Պալյանի երգչախմբի սան Թամարա Սահակյանը: